Fotostarenje je ubrzano starenje kože nastalo dejstvom sunčevih zraka ili UV lampi.

Naša koža sa godinama normalno stari i prolazi kroz određene promjene. Kod fotostarenja, njihov nastanak je ubrzan, a javljaju se i dodatne estetske, ali i promjene koje mogu dovesti do maligniteta. Ovo znači da je fotostarenje slično prirodnom procesu starenja, ali razlike postoje.
Fotostarenje je proces koji prate zadebljanja epidermisa, poremećaj u pigmentaciji i elastičnosti kože, razgradnja kolagena. Dolazi do širenja krvnih sudova u koži i poremećaja u funkcionisanju keratinocita i melanocita. Kao posljedica smanjenja potkožnog masnog tkiva prvo nastaju sitne bore koje se vremenom produbljuju. Javlja se poremećaj u pigmentaciji u vidu pjega i tamnih fleka na koži. Dolazi do vidljivog širenja kapilara, koža gubi svoj volumen i povećava se rizik od nastanka malignih promjena na koži.

Fotostarenje izaziva atrofične i hipertrofične promjene. Atrofične se ogledaju u gubitku punoće i tonusa kože. Hipertrofične promjene podrazumijevaju pojavu crvenila i povećan rizik od nekih oblika raka kože.

Korekcija promjena na koži izazvanih fotostarenjem osnova je većine kozmetičkih preparata namijenjenih zreloj koži. Preparati sa antioksidansima poput vitamina C i vitamina E mogu blokirati štetne efekte oksidativnog stresa na ćelije kože. Uslov za ovakvo dejstvo je formulacija proizvoda sa dovoljnom koncentracijom ovih antioksidansa i njihovom sposobnošću da prodru u kožu, a ne da se zadrže na njenoj površini.
Derivati vitamina A, prvenstveno retinoidi, takođe mogu biti efikasni u uklanjanju znakova fotostarenja. Stimulišu stvaranje novih ćelija površinskog sloja kože, ali i kolagena što koži vraća čvrstinu. Nestabilni su na sunčevoj svjetlosti, pa se uglavnom primjenjuju prije spavanja. Upotreba retinoida može povećati osjetljivost kože na sunčevu svjetlost, pa je obavezno korištenje SPF-a tokom dana.

UV zračenje izaziva upalni proces u koži.

Hronična upala opterećuje imuni sistem. Ovo opterećenje posljedično aktivira ćelije koje smanjuju imuni odgovor kože, ali i ostatka organizma. Supresija imunog odgovora narušava homeostazu u koži i doprinosu fotostarenju. Takođe, omogućava malignim ćelijama da zaobiđu imuni odgovor i potencijalno dovedu do karcinoma kože.
Starenjem se povećava broj grešaka prilikom replikacije DNK, procesa koji se obavlja pri svakoj diobi ćelija. Naš organizam posjeduje enzime koji mogu otkriti i ispraviti ove greške. Slabljenjem efikasnosti enzima usljed narušavanja uslova unutar ćelije povećava se mogućnost razvoja neispravnih ćelija. Neispravne ćelije ponašaju se drugačije u odnosu na normalne. One mogu biti maligne i dovesti do razvoja karcinoma. Ćelije imunog sistema imaju mogućnost pronalaska ovakvih ćelija i njihovog uništavanja. Imuni sistem oslabljen UV zračenjem ne može uvijek efikasno identifikovati izmenjene ćelije, te se stvaraju uslovi za njihovo razmnožavanje i nastanak maligniteta.

UV zraci oštećuju DNK ćelija kože.

Postoje tri vrste UV zraka u zavisnosti od talasne dužine: UVA, UVB i UVC zraci.
UVC zraci su najopasniji od svih UV zraka, ali srećom zadržavaju se u atmosferi i ne dospijevaju do nas. UVB zraci ne prodiru dublje od epidermisa – površinskog sloja kože. Oni mogu izazvati crvenilo, opekotine, ali i dovesti do malignih promjena u ćelijama kože. Čak i male doze UVB zraka mogu izazvati štetne efekte na kožu. UVB zraci ovako djeluju zbog izazivanja oksidativnog stresa koji oštećuje ćelije ili izaziva njihovu smrt. UVB zračenje ovim putem može smanjiti elastičnost kože.

UVA zraci prodiru dublje u kožu i zato su glavni uzročnik fotostarenja. Imaju manje energije u odnosu na UVB zrake, ali čine 95% UV zraka koji dospeju do nas. UVA zraci su glavni vid zračenja u solarijumu. Zbog veće talasne dužine u odnosu na UVB zrake, opasniji su i jer prodiru kroz staklo. UVA zraci izazivaju smrt ćelija, aktiviraju enzime koji razgrađuju kolagen i tako narušavaju strukturu kože. Koža gubi svoj tonus i elastičnost. Često izlaganje UVA zracima izaziva oksidativni stres koji dodatno dovodi do izraženih znakova fotostarenja. Koža postaje gruba i javljaju se bore. Kod osoba tamnijeg tena, UVA zraci imaju veći potencijal da izazovu pojavu hiperpigmentacije.

Izloženost UV zracima nije ista tokom cijele godine.

Ona zavisi od UV indeksa, skale koja definiše jačinu ultravioletnog zračenja sunca. Što je UV indeks viši to je veći rizik od oštećenja kože. Zbog pozicije Sunca, UV indeks je najviši tokom ljetnih meseci. Međutim, produženo izlaganje UV zracima manje jačine takođe može izazvati fotostarenje kože. Iz tog razloga je UV zaštita važna i ljeti i zimi. Pogotovo zato što zimi snijeg dodatno reflektuje UV zrake.
Vidljiva svjetlost takođe ima potencijal da izazove oksidativni stres i tako doprinese nastanku fotostarenja. Ona prodire kroz kožu do potkožnog masnog tkiva. Na svjetlijoj koži, vidljiva svjetlost pojačava znakove fotostarenja dok na tamnijoj koži izaziva hiperpigmentaciju. UVA zraci zajedno sa vidljivom svjetlošću dovode do izraženije hiperpigmentacije koja duže traje.
Plava svjetlost može izazvati crvenilo, upalni proces i oksidativni stres.
Sa druge strane, vidljiva svetlost koristi se i u kozmetičke svrhe. Zraci određene talasne dužine iz spektra vidljive i infracrvene svetlosti koriste se u tretmanima za podmlađivanje kože i smanjenje izraženosti bora.

Najbolji pristup fotostarenju jeste prevencija.

Sama riječ govori da se radi o starenju kože koje nastaje pod dejstvom sunčeve svjetlosti. Najefikasniji način za sprečavanje ovog vida starenja kože jeste njena zaštita od sunca. Tokom ljetnjih meseci preporučljivo je nošenje šešira i naočala, te boravak u hladovini, unos većih količina tečnosti i ukoliko je to moguće – izbjegavanje boravka na suncu u periodu dana sa najvećim indeksom UV zračenja.
Bitna je redovna upotreba SPF ≥30 preparata širokog spektra – SPF preparati koji štite od UVB, UVA zraka ali i vidljive svjetlosti. Kako samo neprozirni filteri pružaju zaštitu od vidljive svjetlosti, SPF preparati koji pružaju zaštitu od vidljivog dijela spektra su tintirani. Ovi SPF proizvodi sadrže okside gvožđa kao aktivnu supstancu koja filtrira vidljivu svjetlost.
Da bi SPF preparati djelovali, treba ih nanositi na pravi način. To znači da se pola sata prije izlaska na sunce nanese odgovarajući SPF preparat u odgovarajućoj količini na lice, vrat i tijelo. Ovaj postupak se ponavlja svakih 40-120 minuta ako se osoba intenzivno znoji ili pliva.
Prosečna količina SPF preparata dovoljna za zaštitu tijela od glave do pete je 30g – jedna čašica za rakiju. Za zaštitu lica i vrata dovoljna je ½ kašičice SPF preparata, a za izloženi dio prsa ¼ kašičice SPF preparata.
Pojedina istraživanja pokazuju kako primjena SPF proizvoda potencijalno ima pozitivne efekte ne samo na prevenciju, već i na smanjenje promjena koje je hronično izlaganje suncu već izazvalo.

mr. ph Tamara Devetak